Checklist Hoogbegaafdheid - Is jouw kind hoogbegaafd?

Als ouder (of leerkracht) wil je je hoogbegaafde kind (of leerling) op de juiste manier helpen en ondersteunen. Dat gaat alleen maar als je weet waarom ze bepaald gedrag stellen en hoe je met die specifieke gedragingen om kunt gaan. In dit blogartikel leggen we uit wat hoogbegaafdheid is , de kenmerken van hoogbegaafde kinderen en hoe je een hoogbegaafd kind kan ondersteunen .

Wat is hoogbegaafdheid?

Hoogbegaafdheid wordt vaak geassocieerd met een hoge intelligentie (IG groter dan 130). Maar eigenlijk is het een verzamelterm voor enkele persoonlijkheidskenmerken over hoe een persoon denkt en handelt.

Daarnaast is het deels erfelijk en ook omgevingsfactoren zoals onderwijs, geboortecomplicaties en ziektes kunnen een invloed hebben op het intelligentieniveau. Het onderwijs is ingericht op het niveau van de ‘gemiddeld’ begaafde leerling. Hierdoor kunnen hoogbegaafde kinderen hun potentie niet ten volle benutten en kan er onderprestatie ontstaan. Tot slot zijn er bepaalde persoonlijkheidskenmerken die erop kunnen wijzen dat iemand hoogbegaafd is.

De kenmerken van een hoogbegaafd kind

Tessa Kieboom , expert op het gebied van hoogbegaafdheid, beschrijft in het Icarus model hoe je een hoogbegaafd persoon kan identificeren en ondersteunen. Haar model is opgebouwd uit twee luiken: een cognitieve luik en zijnsluik .

Het cognitieve luik gaat over de intellectuele capaciteiten van hoogbegaafde kinderen:

• Hoge intelligentie
• Creërend vermogen
• Taakgerichtheid

Het zijnsluik richt zich op de sociale, emotionele en persoonlijkheidsaspecten:

• Perfectionisme
• Groot rechtvaardigheidsgevoel
• Kritische ingesteldheid
• Hoge mate van gevoeligheid

Wij zijn ervaringsdeskundigen en horen vaak van ouders dat volgende kenmerken voorkomen bij hun hoogbegaafde kinderen:

• Ontwikkelingsvoorsprong of asynchrone ontwikkeling . Hoogbegaafde kinderen hebben een voorsprong op hun leeftijdgenootjes op vlak van verbale, emotionele en wiskundige vaardigheden.
• Goed geheugen  en een  lange concentratie.  Dit betekent niet dat hoogbegaafde personen daarom goed presteren. Faalangst en onderpresteren is ook een veel voorkomend probleem bij hoogbegaafden.
• Veel kennis (willen) verwerken. Dit kan leiden tot slaapproblemen.
• Breed interesseveld . Door de nieuwsgierigheid en kritische ingesteldheid kunnen kinderen je een gedetailleerde uitleg geven over hun interesses zoals bijvoorbeeld dinosaurussen.
• Moeite met het vinden van gelijkgestemden met dezelfde interesses   in hun omgeving of in de klas.

Naarmate je kind ouder wordt, worden bepaalde persoonlijkheidskenmerken die kenmerkend zijn voor hoogbegaafdheid duidelijker. Hieronder geven we een beknopt overzicht van deze eigenschappen voor elke leeftijdsgroep.

Baby's en peuters (0 t.e.m. 3 jaar)

• Diepgaande interesses
• Herkennen snel kleuren en cijfers
• Uitgebreide woordenschat

Kleuters (4 tot 6 jaar)

• Buitengewoon nieuwsgierig
• Verkeerde verwachtingen over bijvoorbeeld de kleuterschool
• Sterk sociaal-emotioneel ontwikkeld

Kinderen (7 tot 12 jaar)

• Thuis ontladen: boos, verdrietig en driftbuien
• Ongebruikelijke woordenschat
• Enorm leergierig
• Sterk ontwikkeld rechtvaardigheidsgevoel

Gedragsproblemen die hoogbegaafde kinderen ervaren

Hoogbegaafde kinderen worden gekenmerkt door hooggevoeligheid , Dabrowski , Poolse psycholoog en psychiater, noemt dit overexcitability . Met deze term wijst hij op de overprikkeling die hoogbegaafde personen ervaren op vijf vlakken: psychomotorisch, zintuigelijk, intellectueel, imaginair en emotioneel. Zo zal een hoogbegaafd persoon meer verlangen hebben naar stimulatie en nieuwsgierigheid. Toch kan deze overprikkeling ook leiden tot stress, angst en sociaal isolement als er niet goed wordt gereageerd op die overprikkeling.

Naast overprikkeling, die positieve of negatieve gevolgen kan hebben voor hoogbegaafde kinderen, ervaren sommige juist onderprikkeling . Zoals eerder al werd uitgelegd is het onderwijs niet aangepast aan hoogbegaafde kinderen. Zij zullen hun daarom snel vervelen en het gevoel hebben dat ze alles al kennen. Het kind zal zich door de omgeving slecht in zijn vel, eenzaam en ongehoord voelen. Ook als ouder is het moeilijk om daar op een gepaste manier mee om te gaan. Thuis ontstaan discussies  en kan de emmer overlopen.

Ook bij de overgang van de lagere school naar de middelbare school ondervinden hoogbegaafden kinderen dat niet alles vanzelf gaat zoals ze dat wel gewoon waren. Dit zorgt voor  ontgoocheling  en hoogbegaafde kinderen beginnen enorm te twijfelen aan hun eigen kennen en kunnen wat op een latere leeftijd tot  faalangst  leidt.

Misdiagnoses

Zoals bij andere gedragsstoornissen vaak het geval is, kan er ook bij hoogbegaafdheid een misdiagnose plaatsvinden. Wij verwijzen naar het boek ‘Misdiagnoses bij hoogbegaafdheid’ van James Webb . Het boek bevat veel praktische aanwijzingen en is ideaal voor ouders en leerkrachten. Hieronder vind je een beknopt overzicht van enkele gedragsstoornissen die vaak vergeleken worden met hoogbegaafdheid. 

Hoe ondersteun je een hoogbegaafd kind?

Elk kind is anders en verdient een eigen, unieke aanpak. Hoogbegaafdheid is niet altijd even gemakkelijk om te ontdekken. Het komt vaak voor dat het maar in bepaalde situaties of omgevingen tot uiting komt. Wees dus altijd alert en voer zinvolle gesprekken met een hoogbegaafd kind (of met degenen van wie je vermoed dat die hoogbegaafd is). Hieronder is een overzicht van enkele mogelijke manieren om een hoogbegaafd kind te ondersteunen.

• Bied ruimte voor  autonomie .
• Versterk contact met gelijkgestemden . Ga op zoek naar andere personen met hoogbegaafdheid op school, bij vrijetijdsactiviteiten of bij externe organisaties zoals  Exentra .
• Stimuleer de talenten . Dit kan door op zoek te gaan naar nieuwe, uitdagende vrijetijdsactiviteiten.
• Als leerkracht (maar ook als ouder) kan je veel informatie terugvinden in het boek ‘Uitdagend of verrijkend onderwijs ?’ van Sonja Morbé.
• Zorg ervoor dat  thuis een veilig plaats  is. Praat, luister en maak plaats voor emoties.
• Bachbloesems  bieden bescherming bij overprikkeling, zijn goed voor het zelfvertrouwen en ondersteunen je kind op een gepaste manier.  Elke mix bij ons wordt volledig afgestemd op de specifieke situatie van jouw kind.

Aanbevolen literatuur

• “Uitdagend of verrijkend onderwijs?” van Sonja Morbé
• “Misdiagnoses bij hoogbegaafdheid” van James Webb
• “Meer dan intelligent. De vele gezichten van hoogbegaafdheid bij jongeren en volwassenen” van Tessa Kieboom
• Video Universiteit van Vlaanderen: Ben je soms zo lui omdat je te slim bent? - YouTube